Ön çapraz bağ problemleri

Ön çapraz bağ (ÖÇB) dizin stabilitesini oluşturan dört ana bağdan bir tanesi olup eklem içinde bulunan, dıştan içe arkadan öne doğru uzanan iki hüzmeden oluşan bir bağdır. ÖÇB diz eklemini oluşturan iki büyük kemiğin birbiri üzerinden kaymasını, dizin dairesel hareketlerini kısıtlayarak diz ekleminin aktiviteler sırasında sabitlenmesinde önemli rol oynar. Diz eklemde sağlanan bu denge diğer yapılara özellikle kıkırdaklara, menisküslere binen yüklerin azaltılmasını ve zarar görmemelerini sağlar. Genellikle ayak yerde sabitken dizin üzerinde kontrolsüz dönme sonucu kopar. Koptuğunda hasta genellikle bir kopma sesi hisseder ve takiben dizde şişlik meydana gelir. Sonraki dönemde hastalar genellikle merdiven inip çıkarken, spor yaparken, ani kontrolsüz hareketlerde dizlerinde bir dengesizlik, onun kontrolsüz hareket ettiği hissi, yerinden kayma-çıkma hissi ve takiben ağrı hissederler. Ön çapraz bağ tamir edilmediği takdirde beklenen tehlike hastanın daha önce yapabildiği aktiviteleri yapamaması, menisküs yırtıkları, kıkırdak hasarı ve beklenenden daha erken yaşlarda gelişecek olan artrittir (kireçlenme). Bu kötü senaryo gerçekleştiğinde ise hasta günlük aktivitelerini oldukça kısıtlayacak olan ağrı, hareket kısıtlılığı ve şekil bozukluğundan muzdarip olur.

Ameliyatın gerekip gerekmediğine karar vermek için hastanın; yaşı, dizdeki gevşekliğin derecesi, aktivite düzeyi ve eşlik eden yaralanmalar en önemli
kritelerdir. Ameliyatın temel amacı daha sonra oluşabilecek tekrarlayan diz dönmelerinin önüne geçmektir. Cerrahi tedavi kararı vermede yaş önemli bir faktör olmakla birlikte, daha önemlisi kişinin fizyolojik yaşı ve aktivite düzeyidir. Orta yaş ve üzerindeki kişiler de giderek daha sık spor yapar hale gelmektedirler. Dolaysıyla yaş ne olursa olsun kişi yüksek aktivite düzeyinde spor yapmakta ısrar ediyorsa cerrahiye adaydır. Yine hasta sporcu olmasada dizindeki gevşeklik eğer yaptığı işe engel oluyorsa veya dizindeki dönmeler ve boşalmalar günlük aktiviteleri sırasında sıklıkla tekrarlıyorsa yine cerrahi tedavi gerekir. Normal günlük işlerde şikayeti olmayan ancak merdiven inişlerde sorun yaşayanlarda, diz içerisine sık sık kanama olanlarda ve 6 aylık konservatif tedaviye rağmen dizde şikayetleri geçmeyen hastalarda ameliyat gereksinimi vardır.

ÖÇB tamir edileceği zaman vücutta bazı bölgelerden alınan bağlar yeni ÖÇB’nin yapılacağı greft olarak kullanılır.

1. Dizin iç kısmından alınan iki tendon (Semitendinöz ve Grasilis)

2. Diz kapağının altındaki patellar tendondan iki ucu kemikli alınan greft

3. Diz kapağının üstünden alınan bir ucu kemikli greft

4. Allogreft: Başka bir canlıdan (insan kaynaklı) alınıp özel yöntemlerle hazırlanmış greft.

Herbirinin kendine göre avantaj ve dezavantajları bulunmaktadır. Hangi greft kaynağının kullanılması gerektiği ameliyat öncesi hasta ile birlikte değerlendirilmelidir. Bu konuda karar verirken hastanın aktif sporcu olup olmadığı, normal yaşamdaki aktivite düzeyi, dizde ilave başka problemlerin olup olmadığı ve yapılan ameliyatın ilk cerrahi mi yoksa revizyon mu olduğu önemli kriterlerdendir.
Ameliyatta ÖÇB nin iki hüzmesininde ayrı ayrı tamir edildiği (double bundle) ve iki hüzmenin birlikte tamir edildiği tek hüzme (single bundle) yöntemleri mevcuttur. Her iki halde de yeni bağın orjinal yerlerine anatomik olarak yerleştirilmesi gerekmektedir. Ben kendi uygulamalarımda aksi bir değerlendirmem olmadığında tek hüzmeli grefti anatomik yerleşimli ve all-inside tekniğini kullanarak yerleştiriyorum.

Ameliyat Sonrası Süreç Nasıldır?

Hasta hekimin tercihine ve kullanılan anestezinin tipine bağlı olarak aynı gün içerisinde taburcu edilebilir ya da ertesi güne kadar hastanede tutulabilir. ÖÇB ameliyatı ile birlikte eğer menisküs tamiri ya da kıkırdağa yönelik girişimlerde bulunulmuşsa ameliyat sonrası dönemde hemen yük verdirilmeyebilir. Ancak sadece ÖÇB ameliyatı uygulandı ise ertesi gün koltuk değneği ya da breys kullanmadan hastanın yürümesine izin verilir. Hasta kendisini daha rahat hissettiğini düşünürse bir çift veya tek koltuk değneğini üç haftayı geçmeyen bir süre kullanmasına müsade edilebilir. Mobilizasyonla beraber egzersizlerde başlanır ve hasta tarafından düzenli olarak yapılması istenir. Yaklaşık birinci haftada rehabilitasyon programına başlanır ve kullanılan greft ve fiksasyon malzemesine göre değişebilen 3-6 aylık bir program uygulanır.

Masa başı işte çalışan hastalar ameliyat sonrası birinci haftada iş başı yapabilir ancak ayakta durmayı gerektiren işlerde 4-6 haftadan önce çalışmaya başlama tavsiye edilmez. Eğer ağır iş yapılması gerekiyorsa işe dönüş zamanı 2-4 aydan önce olmamalıdır. Sportif aktivitelere dönüş açısından bakılacak olursa 4. ayda hafif düz koşulara, 4-5. aylarda bisiklete, 6-8. aylarda ise aktif sportif faaliyetlere başlamak mümkündür. PRP gibi bazı destekleyici uygulamaların normale dönme sürecini hızlandırdığı bazı çalışmalarda belirtilmektedir (Bkz PRP sayfası).

ÖÇB İle İlgili Akılda Tutulması Gerekenler

ÖÇB diz eklem stabilitesinin %90’nı sağlar.
Diz yaralanmaları ortopedik travmaların önemli bir oranını teşkil eder ve ameliyat gerektiren spor yaralanmalarının çoğu dizle ilgilidir.
Sporcularda görülen diz yaralanmalarında dizdeki dört ana bağdan ÖÇB ve iç yan bağ en sık yaralananlarıdır.
ÖÇB tamiri oldukça sık yapılır ve rutin ameliyatlardandır. Amerikada her yıl 100000 erişkinden 60’ında yeni ÖÇB yırtığı sebebiyle ameliyat uygulanmaktadır. Ülkemizde bu tür bir istatistik yoktur.
ÖÇB tamiri oldukça başarılı bir ameliyattır. Sporcuların yaklaşık %90’ı altı ay içerisinde aktif spora dönerler.
Sadece mükemmel yapılmış bir ameliyat başarılı bir sonuç için yeterli olmayıp hastaların ameliyat sonrası rehabilitasyona gösterdikleri özen ve harcadıkları emeğin başarıdaki payı asla unutulmamalıdır.
Yukarda anlattığım program benim uyguladığım program olup farklı merkez ve hekimler tarafından size farklı uygulamalar önerilebilir.